Bu yazıma başlamadan önce ufak bir açıklama yapmayı ihtiyaç görüyorum. Bu konuyu son zamanlarda gerek sosyal mecralardan gerekse müzisyenlerden çok fazla duymaya başladım. Bu konu tamamen yoruma açık olsa da insanları bazı konularda bilgilendirmeyi doğru görüyorum. Yazının yüksek bir oranı öznel cümlelerden oluşacak fakat arada nesnel ve müzik tarihine duyulması gereken saygı hakkında bazı bilgiler de vereceğim. Bu konunun bu kadar konuşulması ve dillendirilmesi bile ilginç ve ayrı bir tartışma konusu bence. Bakıldığı zaman ” Bach çalarken pedal kullanılır mı? ” ya da ” Barok dönem müziğini nüanssız çalmamız şart mıdır? ” gibi azımsanmayacak daha doğrusu azımsanamayacak bir kitle tarafından böyle ” tanım yanlışlığı ” kavramından kaynaklanan anlamsız sorular mevcut gündemde. Tabi ki isteyen istediğini yapsın istediğini düşünsün zaten müziğin en güzel yanlarından birisi de bu amma ve lakin bu enerjimizi daha güzel, derin ve anlamlı sorulara yöneltebiliriz gibime geliyor. Yazıyı yazma amacımı ve yazı sonunda vermek istediğim mesajı az çok anladığınızı düşünüyorum. Nispeten daha kısa ama daha ilgi çekici olacağına inandığım bir yazı olacak. Daha fazla oyalanmadan yazımızın ana bölümüne geçelim.
CHOPİN BİR PİYANO MÜZİĞİ BESTECİSİDİR! (?)
Chopin’in yazmış olduğu orkestra içeren eserlerden en büyükleri 2 Piyano Konçertosu desek yanlış olmaz herhalde. Arada rondo ve polonez gibi eserlerine de orkestrayı katsa da genel olarak orkestranın bu kadar büyük yer oynadığı yegane eserlerdir Chopin’in Piyano Konçerrto’ları. Piyano Konçertoları’nın tarihine detaylı girmeye gerek yok zaten birçok yazımda anlatıyorum detayları fakat gözden kaçıranlar için çok kısa bir özet geçeyim. Chopin sadece 2 konçerto yazdı, ikisi de piyano içindi. Mi Minör Konçerto Op.11, Fa Minör Konçerto Op.21 numarasını almıştır fakat bestelenme tarihi açısından Mi Minör Konçerto daha sonradır. Yine de 1. Koneçrto diye onun adı geçer. 2 konçerto da 3 bölümden oluşur. Hızlı – Yavaş – Hızlı şeklinde bu bölümler bize sunulur. Chopin Mi Minör Konçertosuna ” Grande Piano Concerto ” yani ” Büyük Piyano Konçertosu ” ismini vermiştir. ( %100 kesinlik yoktu bu bilgide ama o zamanlardaki çoğu mektupta Chopin’in eserini öyle tanıttığı yazmaktadır. ) Kısaca konçertolarla ilgili vermem gereken bilgier bunlar. Şimdi biraz da şu tartışmaya gelelim. Tartışmayı açan argüman şu: ” Chopin bir piyano müziği bestecisi olarak orkestrasyon konusunda oldukça zayıftır. Piyano Konçertolarındaki orkestrasyon çeşitlilik ve kalite açısından fakirdir. ” Şimdi bu konu hakkında önce şunu diyerek başlamalıyım fikrimi belirtmeye: ” Hiçbir besteci belli bir kalıba sokularak değerlendirilmemelidir. ” Wagner opera bestecisidir sözü ne kadar yanlışsa, Rachmaninoff orkestrasyon ustası ve orkestral bestecidir cümlesi, argümanı da bir o kadar yanlıştır. Her besteciyi arzuladığı ve bestelediği kalıpta ” değerledirmek ” ama besteciyi o kalıba ” gömmemek ” gerekir. Chopin yazdığı iki konçerto da Chopin daha öğrenciyken yazıldı ve buna rağmen oldukça da iyidir. 2. bölümler özellikle Serhan Balii’nin deyimiyle ‘ enfes ‘tir. Bu sebeple değinmek ve bilgi vermek istediğim ilk nokta bu, bestecileri bu ‘ Piyano ‘ bu ‘ Opera ‘ bu ‘ Konçerto ‘ bestecisi diye şartlandırmamak ve sınırlandırmamak gerekir. Bu sefer eleştirdiğimiz ya da yorum yaptığımız şey müzik olmaz. İşte bu sebepler benim için böyle soruları ve argümanları anlamsız kılıyor. Bir noktaya daha değinmek istiyorum…
MÜZİK TERCİHLERDEN İBARETTİR:
Müzik cidden tercihlerden ibarettir. Baktığınızda, bir eseri nasıl çalmanız gerektiği size bırakılır. Siz nasıl tercih ederseniz öyle çalarsınız! ( Bazı istisnalar dışında, o istisnalardan FİNAL bölümünde bahsedeceğim. ) Sizi zorlayan yoktur! Büyük besteci RAchmaninoff, Chopin’in eserlerini neredeyse asla notada yazdığı gibi çalmazdı. Şuraya getirmeye çalışıyorum konuyu, müzik tercihlerden ibarettir ve kişi istediğini hissetmekte ve yapmakta serbestir. ( Bir ölçüde ) Bu sebeple Chopin’in orkestrasyonu kötü demek bana çok büyük bir iddia ve çok büyük bir saygısızlık gibi geliyor. Chopin isteseydi ya da tercih etseydi orkestrayı tabi ki daha ön plana çıkarabillirdi. Chopin’in diğer enstürmanlara olan ilgisi ve onlar hakkında sahip olduğu bilgisi çok yüksektir. Dahiyane hazırlanmış bir Çello Sonatı ve Piyanolu Üçlü bırakmıştır bize Chopin. Yani kısaca bestecilerin hisleri ve istekleri doğrultusunda şekillenir müzik. Chopin piyanoyu çok fazla beslemişse bunun cevabına ” Chopin orkestrasyonda iyi değil zaten ondan abanmış süslemiş piyanoyu! ” tarzında cevap vermek yerine ” Chopin böyle istemiş ” demek daha doğrudur. Bu diğer besteciler için de öyledir. İstek, arzu ve his meselesi müzik işi.
FİNAL:
Şimdi tabi yanlış anlaşılma olmasın. Bach’ın müziğini kafanıza göre çalamazsınız. Müzikteki özgürlük böyle bir şey değildir. Her dönemin kendine has getirdikleri vardır. Barok dönemin kendine has kuralları olduğu gibi romantik dönemin de, klasik dönemin de çağdaş dönemin de kendine has bir yapısı ve çalınış biçimi vardır. Yine de aşırı kurallara bağlı kalmak bana göre yanlıştır. Barok dönem çalarken tabi ki pedal kullanımına dikkat edilmeli. Tabi ki pedala sonuna kadar kaldırmadan basılmamalı. Sonuçta besteciye ve döneme saygı diye bir unsur da var. Fakat günümüzün gelişen müzik algısını orantılı ve kararında uygulamalıyız müziğe. Kullandığımız enstürmanı en iyi şekilde tanıyıp en iyi şekilde entegre etmeliyiz müziğini icra edeceğimiz bestecinin ve dönemin istediklerine. Fakat burada şu argümanı savunanlara da cevabımı verip yazımı noktalıyorum.
” Bach’ın zamanında piyano yoktu. Pedal yoktu. Pedal kullanılmamalı asla. ”
Yanıtım aşağıdaki gibidir.
” O zaman klavsende hatta kilise orgunda çal. ”
” Chopin’in orkestrasyonu çok zayıf. ”
Buna da yanıtım şöyledir:
” Daha iyisini yaptığın an dinlemeyi iple çekiyorum. ”