SanatYorum

Değerli müzisyen dostlarım, ağabeylerim, ablalarım; saygıdeğer hocalarım ve sevgili sanatseverler. Bu
yazmış olduğum yazıda Klavsen’in Piyano’ya olan evrimini; klavsen, spinet, klavikord, fortepiyano ve
piyanonun tanımını ele alacağım. Öncesinde şunu belirtmek isterim; klavsen’den piyano’ya olan
evrim, tıpkı ailedeki kuşaklar gibidir. Klavsen, büyükbaba; spinet de bir klavsen tipi olduğundan
büyükamca; klavikord, dede; fortepiyano, baba ve piyano da oğul olarak benzetebiliriz. O halde
hazırsanız, hep beraber klavsen’den piyano’ya doğru ihtişamlı bir yolculuğa çıkalım.

Klavsen

Klavsen (İng. Harpsichord, Alm. das Cembalo, Fr. le Clavecin, It. Il Cembalo), bütün tuşlu çalgıların
atası olarak bilinir. Klavsen ile Piyano’yu karşılaştırmak gerekirse benzerlik yanları olarak ikisi de
tuşlu çalgılardır fakat ses renkleri, çalış stilleri ve mekanizmaları farklıdır. Piyano’da çekiçler, tellere vurur ama klavsene gelecek olursak mızraplar, telleri çeker. Bu sebeple de kimi zaman günümüz
piyanosu, tuşlu çalgılar sınıfına; kimi zaman da yine günümüz piyanosu, vurmalı çalgılar sınıfına
girer. Piyano’nun mekanizmasında tuşa vuruş şiddeti, çekicin tellere vuruş şiddetini belirlendiğinde
ses şiddeti kontrol edilebilir ancak, klavsende durum çok farklıdır. Klavsen’de herhangi bir tuşa
basılırsa basılsın; Klavsen’in mızrapları, telleri çektiğinden ses şiddeti değişmemektedir.

Klavsen, genelde Barok Dönemi’nde çok kullanılan ve çok rağbet görülen bir tuşlu enstrümandır.
Johann Sebastian Bach, Domenico Scarlatti, Jean-Phillip Rameau, Henry Purcell, George Phillip
Telemann, George Frederic Haendel, François Couperin gibi Barok Dönem bestecileri, klavsen için
birçok eserler yazmıştır. Ayrıca Wolfgang Amadeus Mozart ve Franz Joseph Haydn gibi Geç Barok
Dönem’i ve Erken Klasik Dönem’e bağlayan dönemlerde de Klavsen için birçok eserler
bestelemişlerdir.

Spinet

Spinet enstrümanı, Klavsen’in bir küçüğü olan bir tuşlu çalgılardandır. Bu tuşlu çalgı, 16.yy’da
İtalya’da ortaya çıkmış; akabinde de Fransa ve İngiltere’de tanıtılmıştı. Spinetler, daha büyük ve
pahalı klavsenlerden daha popülerdi ve 17. Ve 18.yüzyılın sonlarında İngiltere’de üretimi ve sunumu
yapıldı. Ayrıca, George Frederic Haendel, beste çalışmaları yaparken kendi spineti üzerinde yapardı.
Spinet, 17. yüzyılda İtalyancada, özellikle de Elizabethan / Jakoben İngilizcesinde denilen, genellikle
tüm kapitone aletler için kullanılan bir kelime olan İtalyan spinetta’dan türemiştir. bakireler . Bakireler için özel İtalyanca kelime spinetta a taboladır. Benzer şekilde, pinetta’dan Fransızca türetilen épinette, özellikle bakirelerin Fransızca’da adlandırıldığı şeydir, ancak kelime aynı zamanda küçük bir klavsen veya klavikord olsun, başka herhangi bir küçük tüylü enstrüman için de kullanılır. Almanca’da Spinett ve Querflügel kullanılmaktadır.

Klavikord

Şimdi sırada Klavikord var; Klavikord, dikdörtgen biçimli, metal telleri ve ses sayısı kadar tuşlu olan bir enstrümandır. Bu enstrüman; genellikle Barok Dönem ve Klasik Dönem’de kullanılmıştır. Kasanın sağındaki akort çivilerinden başlayan teller, bir köprü üzerinden geçerek soldaki kavrama pimlerine
bağlanır. Sağda tiz sesler, solda ise bas sesler bulunur. Her tuşun kendi telinin tam altında pirinç bir çubuk, teli titreştirerek ses çıkmasını sağlar. Telin pirinç çubukla, köprü arasında kalan sağdaki bölümü titreşirken; soldaki bölümünün sesi, tele bastırılan keçeler yardımıyla susturulur. Bu bakımdan
klavikordun sesi piyano kadar güçlü değildir. Piyanoda ise tuşlar pirinç çubuk yerine küçük çekiçlere bağlıdır. Tuşa basıldığında tele vuran çekiç, telin tümünü titreştirerek daha güçlü bir ses çıkmasını sağlar. Klavikordun tuşları tellere doğrudan bağlı olduğundan son derece duyarlı ve çalınması ustalık gerektiren bir çalgıdır. Ses genişliği 3,5- 5 oktav arasındadır. Bu özelliğinden dolayı 17. ve 18. yüzyılın ünlü müzikçileri arasında tutulan çalgılardan biri olmuştur. Bu enstrüman, daha 14. Yüzyıl’da
bilinmekle birlikte, 18.yy’da özellikle Almanya’da yaygınlanmıştır. Johann Sebastian Bach, Wolfgang
Amadeus Mozart gibi büyük besteciler, klavikord için solo eserler yazmakla birlikte Johann Sebastian
Bach’ın babası Carl Phillip Emmanuel Bach, yazdığı eserlerde klavikord enstürmanına yer verdi.
Ludwig van Beethoven da klavikordu temiz sesli, duygulu ses tonu ve anlatım gücü olarak çok kaliteli
bir enstrüman olarak görürdü.

Fortepiyano

Fortepiyano; klavikord enstrümanından sonra gelen bir tuşlu enstrümandır. Günümüz Piyanosu’nun da
gerçek babasıdır. Piyanoforte olarak da bilinen bu enstrüman, 1698 yılında Bartolomeo Cristofori
tarafından icat edilmiştir. 19.yy’da özellikle Almanya’da yayılan bu enstrüman, tıpkı günümüz
piyanosunu andırır ama pedal yoktur. Fortepiyano enstrümanında tam tamına 5 ya da 6 oktava tekabül
eden 66 tuşlar vardır (siyah ve beyaz tuşlar da dahil.). Tıpkı piyano gibi çekiçler tellere vurur.
Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Franz Joseph Haydn gibi büyük Klasik Dönem
bestecileri; gerek solo eser, gerek oda müziği eserleri ve gerek konçerto eserleri bestelerken bu
enstrümanı kullanmaktan hiçbir zaman çekinmemişlerdir.

Piyano

Geldik son enstrümana, Piyano. Tuşlu çalgıların en yenisi ve Klavsen’in de büyük torunu,
Klavikord’un torunu ve Fortepiyano’nun da oğlu. Piyano enstrümanı; genellikle Klasik Müzik (Barok,
Klasik, Romantik, Çağdaş dönem fark etmeksizin) ve Caz müziğinde yaygın olarak kullanılan tuşlu
çalgıdır. 88 tuştan oluşur. Piyano’nun çekiçleri, tellere vurur ve üç tane pedalları vardır fakat eski
piyanolarda (18. Ve 19.yy’da üretilen piyanoların) iki pedal mevcuttur. Bu üç pedallar; Sağ Pedal yani
Sustain pedalı, Orta Pedal yani Sostenuto pedalı ve Sol Pedal yani Una Corda pedalıdır.

Frederic François Chopin, bütün bestelerini piyano için yapmıştır. Ayrıyetten, Piyano – Viyolonsel
duo, Piyano konçertoları ve Piyano Trio besteleri de yapmıştır. Ve diğer besteciler de piyano üzerinde
besteler de yapmıştır. Şimdilerde ise piyano; az önce de belirttiğim gibi, klasik müzik ve caz
müziğinde kullanılmaktadır.
Bu yazımın sonuna da gelmiş bulunmaktayım. Umarım yazdığım yazımı beğenmişsinizdir. Bir sonraki
yazımda görüşmek dileğiyle hoşça kalın, sağlıcakla kalın.