SanatYorum

Giriş

Öncelikle saygıdeğer hocalarımı, değerli müzisyen dostlarımı, ağabeylerimi, ablalarımı; ayrıca sevgili sanatseverleri can-ı gönülden ve kucak dolusu selamlıyorum. Bu nur topu gibi makalemde Romantik Dönem’in ikinci yarısında 7’den 77’ye nam salan Alman piyanist, besteci ve orkestra şefi Johannes Brahms’ın piyano için bestelemiş ve biz piyanistlere miras bırakmış olduğu 16 Valsler’den (Op.39) 3 numaralı Sol Diyez Minör valsini armonik bakımından inceleyeceğim ve bunun öncesinde Johannes Brahms’ın yaşam öyküsünü ve valsin tanımını da ele alacağım. Şunu da eklemek de isterim; Lise yıllarımda – yanlış hatırlamıyor isem 10’uncu veya 11’inci sınıf idim. – Brahms’ın 16 Valsler’den No.1 – Si Majör -, No.2 – Mi Majör – ve No.3 – Sol Diyez Minör olanını – çalışmıştım. Bugün, ben kendi kendime dedim ki: “Bir eseri armonik yönünden incele. Sonra da bunu yazıya dök!” Ve Johannes Brahms’ın 16 Valsler’den (Op.39) 3 numaralı Sol Diyez Minör valsinin armonik yönünden – akorlar, akor dışı notalar, modülasyonlar, kadanslar falan – incelemek, bugüne nasipmiş. Şayet; bu eseri inceleme konulu makalemi beğenirseniz, “eser inceleme makaleleri” serisinin devamı gelecektir. Ve şunu da ekleyeyim; herhangi bir eseri incelemek istiyorsanız şayet, ilk önce eserin bestecisi ve eser türünü – vals olabilir, prelüd olabilir, interlüd olabilir fark etmiyor – araştırmanız tavsiye edilir. Akabinde incelemek istediğiniz eseri icra tekniği yönünden mi, armonik yönünden mi, form yönünden mi veyahut bestecilik tekniği yönünden mi incelemek istersiniz; orası siz müzisyen dostlarımın, ağabeylerimin, ablalarımın takdirine bırakıyorum amma velâkin ki form ya da armonik yönünden incelemek istiyorsanız eseri eğer, müzik teorisi ve form – analiz konusunda kendinizi bir hayli geliştirmeniz gerekiyor. Sadece bunlarla da sınırlı değil; eser inceleme konusunda zibilyon tane akademik veya akademik olmayan makaleler, yazılar, kitaplar ve bilgi kaynakları var. Her neyse, daha fazla lafı dolandırmadan yazımıza geçebiliriz.

Johannes Brahms Ki̇mdi̇r?

İlk önce Johannes Brahms’ın hayat öyküsünü ele almak istiyorum. Franz Joseph Haydn’ın bir teması üzerinde çeşitlemeler – yani varyasyonlar – , Akademik Festival uvertürü, Alto-Rhapsodie, Macar Dansı, Pinaldo eserleriyle ünlenen; piyanist, besteci ve orkestra şefi olan Johannes Brahms, Almanya’nın Hamburg şehrinde Hamburg bandosunda müzisyen olan babası Johann Jacob Brahms ve pansiyoner annesi Christiane Nissen’in ikinci çocuğu olarak Dünya’ya gözlerini açtı. Johannes Brahms’ın ailesi her ne kadar fakir olsalar bile evlerinde piyano, kontrbas ve bir sürü enstrümanlar mevcuttu. Brahms’ın ilk müziğe başlangıcı, küçük yaşlarda bu enstrümanlardan ses çıkartmak ile oldu. Johannes Brahms’ın müziğe ilgisini fark eden babası Johann Jacob, oğlu Johannes’in ilk müzik hocası olmuştu. Daha sonrasında Johannes, 5 yaşına basınca ilk piyano derslerini Eduard Marxsen’den aldı ve müzik konusunda gelişme esnasında Alman halk şarkılarını, danslarını ve Barok Dönem’de nam salan Johann Sebastian Bach’ın bestelerini – 48 Prelüd ve Füg (İyi Tempere Edilmiş Klavye Kitabı I & II); Fransız, İngiliz süitleri, Partitalar vesaire – icra etmeye başladı. Bunun üzerine milletlerarası sanatçı alışverişi yapan bir firma, Johannes Brahms’ı alıp ABD’ye konser vererek milyonlarca ABD Dolarları (USD, US$) kazanma teklifini önerdi fakat ailesi, bu teklifi reddetti. Eğer ailesi, bu teklifi onaylasalardı Johannes Brahms, çoktan zengin olmuştu ama ailesi, O’nun sanat ve toplum için müziğini yapmasını istiyordu. – Türk şarkıcı Barış Manço’nun bir sözü vardır, bilenler bilir: “Para için değil, sanat için müzik yapın!” – Her neyse, konuyu dağıtmayalım; Brahms, çok geçmeden piyanoda kendisini geliştirmeye devam etti ve 12 yaşında iken gemicilerin eğlendiği bir kulüpte piyano çalmaya başladı. Kazandığı paralarla da kendisine yeni notalar satın alıyordu. Birkaç yıl bu yaşantısını sürdürdükten sonra düzenli çalışmalar yapmaya karar verdi ve kısa zamanda Bach ve Beethoven’in eserlerini ezbere çalarak ününü çevreye ve bütün Avrupa’ya yaymayı başardı. 1849 yılında ünlü Macar kemancı Eduard Remeny ile tanıştı ve onunla konser gezilerine çıktı, Macar danslarını öğrendi. Macar kemancı sayesinde Berlin Müzik Akademisi Müdürü kemancı Joseph Joachim’le tanıştı.Joseph’e birkaç bestesini çalan Brahms’ı Joseph çok beğendi. Konser gezilerini sürdüren Brahms, 1853’de Düsseldorf’da müzik işeri müdürü Robert Schumann ve eşi Clara ile tanıştı.
Schumann, Yeni Müzik Dergisi’nde “Yeni Olanaklar” başlıklı yazısında Brahms’ı dünyaya tanıttı.Eşi Clara ise Brahms’ı çocuğu gibi görüyor, onu koruyor ve tanınması için elinden geleni yapıyordu.
Schumman’ın 1854 yılında ruh sağlığı bozulmaya başladığı için hastaneye kaldırıldı.1856’da ise hayatını kaybetti. Bütün bu olanlara çok üzülen Clara ve Brahms , Schummann anısına konserler verdi.Brahms 1858’de bestelediği “Çocukların Şarkıları” adındaki albümü Schummann’ın çocuklarına armağan etti. Brahms daha 25 yaşındayken Detmold ilinin müzik müdürlüğüne atandı.Buarada ünlü orkestra serenadını yazdı, Hamburg Kadınlar Korosu’nu yönetti. 1863 yılında Viyana’ya gitti.Orada verdiği konserde kendi eserlerini çaldı ve Viyana halkı tarafından benimsendi. 1872’den 1875’e kadar Viyana Müzik Akademisi’ni ve Viyana Müzik Sevenler Derneği’nin orkestrasını konuk şef olarak yönetti. Bu arada annesinin ölümü Brahms’ı çok etkiledi ve konusunu Alman dinsel yazılarından alan “Bir Alman Ağıtı” adlı en güzel eserini besteledi.
Brhams 1.senfonisi op. 68 do bemol minör üzerinde 10 yıl çalışarak, 1875’de tamamladı.Bu senfoni çok beğenildi, Beethoven’in 9.senfonisinin devamı düzeyinde görüldü ve 10.senfoni olarak nitelendirildi. 1877’de Cambrige Üniversitesi fahri doktorluğuna, 1881’de Breslau Üniversitesi fahri profesörlüğüne, 1886’da Prusya Hükümeti tarafından “soyluluk” payesi ve o yıl Berlin Akademisi Üyeliği’ne seçildi.

Vals’i̇n Tanımı:

Vals, 3/4’lük zaman diliminde bestelenen bir eser türüdür ve aynı zamanda da bir dans türüdür. Johannes Brahms’ın bestelediği 16 Valsler (Op.39), buna örnektir. Başka bir örnek de Polonya’lı besteci ve piyano eserlerinin babası olan – piyano dışında Piyano & Viyolonsel için sonat ve Piyano Trip da bestelemiş olan – Frederic François Chopin’in valsleri de birer örnektir. Ayrıca Chopin’in Op.69 No.1 La Bemol Majör tonalitede olan “Veda valsi”, Op.64 No.1 Re Bemol Majör tonalitede olan “Dakika valsi”, Op.64 No.2 Do Diyez Minör vals ve Op. Posth La minör valsi; olmazsa olmazlardır ama bunların dışında da bir sürü valsleri de vardır.

Johannes Brahms’ın Opus 39 No.3 – 16 Vals’ten – Sol Di̇yez Mi̇nör Valsi̇’i̇n Armoni̇k Bakımdan İncelenmesi̇:

Ve şimdi geldik, bahsi geçen eserin armonik yönünden incelenmesine… şunu da eklemek isterim; Johannes Brahms, sadece bu valsi değil; diğer valsler de bestelemiştir ve tam tamına 16 tanedir (Op.39). Bunlar;

No.1 – Si Majör “Tempo giusto”
No.2 – Mi Majör
No.3 – Sol Diyez Minör
No.4 – Mi Minör “Poco sostenuto”
No.5 – Mi Majör
No.6 – Do Diyez Minör “Vivace”
No.7 – Do Diyez Minör “Poco piu Andante”
No.8 – Si Bemol Majör
No.9 – Re Minör
No.10 – Sol Majör
No.11 – Si Minör
No.12 – Mi Majör
No.13 – Do Majör
No.14 – La Minör
No.15 – La Bemol Majör
No.16 – Re Minör’den ibarettir.

Şimdi sıra, Op.39 No.3 Sol Diyez Minör vals’in incelemesine… ilk önce bu vals Sol Diyez Minör tonalitesindedir ve bunun sebebi, 5 tane diyez (#) barındırmasıdır. Bunlar; F#, C#, G#, D#, A#’dir. Bu eser, – röprizler hariç – toplam 16 ölçüden oluşmaktadır ve 3/4’lük zaman kalıbında yazılmıştır

(Resim 2: Brahms; Sol Diyez Minör Vals – Op.39 No.3; öö. 1 – 6)

İlk önce; öö.1’de i akoru – yani tonik akoru – görmekteyiz ve bununla birlikte aynı ölçüdeki 3’üncü vuruşun son sekizlikteki Mi notası, üst komşu notadır – yani Upper Neighbor Tone’dur ve “un” ile gösterilir. – Sonra, öö.2’de i akoru vardır ama birinci çevrimidir çünkü; basta Si notası vardır ve Si, Sol Diyez Minör’de mediant rolündedir. Yani şöyle diyebiliriz; i6 akoru vardır… i6 akorunu da şöyle okuyabiliriz; aşağıdaki notadan, yukarıdaki notaya göre B, D#, G#’dir. Daha sonra, öö.3’te iv akoru – yani sub-dominant akoru – görebilmekteyiz ama birinci çevrimi şeklindedir – yani iv6 akoru’dur. – Bununla birlikte yine üçüncü vuruşun son sekizliğindeki Re# notası – tıpkı öö.1’deki üçüncü vuruşun son sekizliği yani Mi notası gibi – üst komşu (un) notadır. Sonrasında, öö.4’te iv akoru, kök durumuna geri döner çünkü; basta Do# notası olduğu için… öö.5’te mediant akorunun birinci çevrimi yani III6 akoru mevcuttur fakat ilk vuruştaki Sol# notası, Fa# notası’na geçerken süspansiyon – yani Suspension ve “s” sembolü ile gösterilmektedir. – görevini üstlenmektedir. Aynı şekilde öö.6’da da Fa#, Mi’ye geçerken süspansiyon (s) görevini üstlenmektedir ve öö.6’da mod karışımı – yani İng.’de mode mixture – görmekteyiz. Normalde sansibl ses olan fa ##, burada fa# olmuş yani VII4/3 akoru – yani Fa# dominant yedili akorunun ikinci çevrimi – görebiliyoruz. Bir şey daha belirtmek istiyorum; majör ve minör akor belirtirken mutlaka Romen rakamlarını kullanmalıyız. Örnek verecek olursam, Si Majör’de toniğin ikinci çevrim akorunu belirtmek istersek: B (Si notası; Alman notasyon sisteminde H’dir.): I6/4’dür – notaları da F#, B, D# olur. – Veya diyelim ki La Minör tonalite’de subdominant yedili akorunun üçüncü çevrimi; a: iv2 (veya iv4/2) – notaları da C, D, F, A – olur. Eğer majör bir akor göstereceksek mutlaka büyük harflerle; minör bir akor göstereceksek de küçük harflerle ama mutlaka Romen rakamı ile göstermeliyiz. Akor dışı notaları – yani non-chord toneları – göstereceksek de şu sembolleri bilmemiz gereklidir:

Passing note (geçiş notası): p
Chromatic passing note (kromatik geçiş notası): cp
Upper neighbor note (üst komşu nota): un
Downer neighbor note (alt komşu nota): dn
Incomplete neighbor note (tamamlanmamış komşu nota): in
Suspension (süspansiyon): s
Retardation (retardasyon): r
Appagiatura (apajatür): app
Escaping note (kaçış notası): e
Anticipation (antisipasyon): ant
Arpeggio (arpej): arp
Pedal point (pedal noktası): ped-p

Şayet akorları, çevrimlerini ve akor dışı tonları ve kadansları bilirsek işimiz, kolaylaşır. Aksi taktirde tökezleyebiliriz.

(Resim 3: Brahms; Sol Diyez Minör Vals – Op.39 No.3; öö. 7 – 11)

Öö.7’deki ilk iki vuruşta Si Majör’e yani Sol Diyez Minör’ün ilgili majör tonalitesine modülasyon yapıldığını görmekteyiz yani bas partisinde mediant akoru – yani III akoru – ve 3’üncü vuruşta da mediantın dominantının sansibl ses eksik akorunu – yani Romen rakamı ile viio/V/III ile gösterilir. – görebiliyoruz ve bununla birlikte üst partideki Re#’den si’ye geçerken ortadaki Do# notası, geçiş notası (p) rolünde oynar. Daha sonrasında, öö.8’de ilk röprizde mediantın dominant akoru yani V7/III akoru mevcuttur ve ilk frazın kapanışını yani Si Majör’deki yarım kadansını (HC) yapacaklen yeniden Sol Diyez Minör’e geri dönüş için dominant akoru – yani V7 akoru – ile geçiş yapar fakat aynı ölçü – yani öö.8 – 2’nci dolapta mediantın dominant akoru ile – yani V7/III akoruyla – ikinci vuruşunda yarım kadansını (HC) yapar ve üçüncü vuruşta Sol# notası ile yeni bir şeye başlar. Öö.8’deki ilk röprizdeki bas partisine bakacak olursak Fa#’den Re#’ye geçerken Mi natürel notası, Fa# ve Re# notası arasında geçiş notası (p) rolünü üstlenmektedir lâkin ikinci kere öö.8’e ikinci kere gelişte de durum, çok farklı. Meselâ, bas partisinde bakacak olursak Fa#’ler arasındaki Sol# notası, Üst komşu nota (un) olduğunu ve öö.9’a geçerken Fa#’den Re#’ye geçerken Mi notası, geçiş notası (p) olmakta ve yine üst partiye bakacak olursak öö.8’in ikinci gelişteki son vuruş olan Sol# notası, İlk vuruştaki Fa# ve öö.9’a geçerken üst komşu nota (un) rolündedir. Öö.9’a gelecek olursak ilk iki vuruşta mod karışımı – yani mode mixture – ile karşı karşıya oluruz yani v akoru mevcut olur ama 3’üncü vuruşta mediant akoru vardır. Bununla birlikte Fa#’den Re#’ye geçerken Mi notası, geçiş notası (p) rolünü oynar. Daha sonra; öö.10’da da yine mod karışımı vardır ve mod karışımı, VII7 akoru ile olmuştur – üst partideki Do#, La#, Fa#, Mi notalarını da hesaba katarsak. – öö.11’de yeniden mediant akoruna dönmüştür ve akor, ilk iki vuruşta mevcuttur ve 3’üncü vuruşta da tonik akoruna geri dönülmektedir. Üst partideki Do# notası, Re# ve Si arasında geçiş notası (p) olarak rol oynamaktadır.

(Resim 4: Brahms; Sol Diyez Minör Vals – Op.39 No.3; öö. 12 – 16)

Daha sonrasında, öö.12’de yine mod karışımları ile karşı karşıyayız; şansa bak be! Yeniden v7 akoruna döndük. Akabinde, öö.13’te yeniden asıl tonaliteye i akoru ile dönüş yapmaktayız. Ve üst partideki La# notası, Sol#’e geçerken geçiş notası (p) rolünü üstlenirken alto partisindeki La# notası da Sol#’e geçerken geçiş notası (p) rolünü üstlenmiş ve 3’üncü vuruşta submediant akoru – yani VI akoru – mevcuttur. Sonra, öö.14’te subdominant akoru – yani iv akoru – vardır lâkin üçüncü vuruşta iv6 akoruna dönüşmüştür. Anlayacağınız, öö.14’te ilk iki vuruşta iv akoru, üçüncü vuruşta birinci çevrimi haline gelmiştir. Sonra, öö.15’te ilk iki vuruşta i6/4 akoru – yani tonik akorunun ikinci çevrimi – ve üçüncü vuruşta da dominant yedili akoru vardır – yani V7 akorunu demek istedim. – Nihayetinde, öö.16’ya gelmiş bulunmaktayız… öö.16’nın 1’inci gelişte i akoru mevcutken, üst partidedeki ikinci vuruşun son sekizliğindeki Si ve üçüncü vuruşun son sekizliğindeki Sol# notasının arasındaki La# notası – üçüncü vuruşun ilk sekizliğinde bulunan nota – geçiş notası (p) rolündedir. Yine öö.16’da ama 2’nci gelişte de yine i akoru ile Tam Otantik Kadans – yani Perfect Authentic Cadence (PAC) – yaparak kapanışı yapmıştır ve aynı zamanda da ilk gelişte de Tam Otantik Kadans yaparak yeniden öö.9’a geri dönmüştür. Genel olarak; bu valsin tamamında bütün ölçüler, ritmik ve motivik olarak birbirlerini taklit etmektedir (ama öö.13 – 16 hariç) ve buna sekvans diyoruz.

Son Olarak,

Armonik yönünden incelemiş olduğum bu eserdeki – yani J. Brahms; Sol Diyez Minör Vals, Op.39 No.3 – akorlar, akor dışı notalar ve kadanslar hakkında sağlıklı bir bilgi vermiş bulunmaktayım ve bunları, gerek lisede “Müziksel İşitme, Okuma ve Yazma” dersinde gerek üniversitede “Müzik Teorisi & Kulak Eğitimi” ve “Form & Analiz” dersinde öğrendiğim bilgilerle sizlere aktarmış bulundum. Eğer bu makalemi beğendiyseniz, “eser inceleme” konulu makale serisinin devamı gelecektir. Bu makalemin de sonuna gelmiş bulunmaktayız. Ayrıca Johannes Brahms’ın bu eserinin linkini aşağıya da bırakıyorum. Aşağıdaki linke tıklayarak eseri dinleyebilirsiniz. Bir sonraki makalemde görüşmek temennisi ile hoşça kalın, müzik ile kalın, sağlıcakla kalın. Çok sevgiler!