Mozart ve Salieri

GİRİŞ ve AÇIKLAMALAR.

Herkese merhaba değerli müzikseverler. Bu hafta sizinle klasik müzik dünyasında neredeyse herkesin duymuş olduğu fakat yine neredeyse herkesin yanlış olan duyumlarını doğru sandıkları bir konu olan Salieri’nin Mozart’ın katili ve düşmanı olduğu olacak. Bu konunun hem ilgi çekici olduğunu hem de Mozart gibi büyük bir bestecinin ölümünün yanlış yerlere dayandırılmasının yanlış olduğunu düşündüğüm için spesifik olarak seçtim. Mozart ve Salieri arasındaki geçmiş değil konumuz fakat o konu hakkında da bir yazı elbette gelecektir. Bu yazımızda Salieri’nin Mozart’ın düşmanı ve katili olmasını konuşacağız. Yazının amacı da elbet bu önemli ve hassas konu hakkında, böylesine büyük bir bestecinin hakkında yanlış dayandırmalar yapmayı önlemektir. Şimdiden belirtmek gerekir ki yazının neredeyse tamamı Amadeus filminin yanlışlarını ortaya koymak olacaktır. Bunun sebebi de zaten yazımızın konusu olan yanlış sanının bu sebepten ortaya çıkmasıdır.

TEORİNİN ve SANININ ORTAYA ÇIKIŞI.

Bu konu aslında oldukça kolay açıklanabilir. Amadeus ismindeki filmin ortaya çıkması ve popüler olmasının ardından görüldü ki Salieri ve Mozart, Salieri açısından çok tehikeli, Mozart açısından ise normal hatta ihtiyaci bir ilişkiydi. Klasik müzik hakkında, özellikle de besteciler hakkında çok az film ve dizi var bırakın Türkiye’yi dünyada. Bunların bilinmesi ve araştırılması hayli güç. Konu sırası buradayken size klasik müzikle ve bestecilerle ilgili bazı filmlerin isimlerini paylaşmayı doğru buluyorum. Dizi ve filmler, hakkında anlattıklarının nerdeyse çoğunu kendileri uydurmuştur. Bu sebeple izlediklerinize inanmadan önce iyi bir araştırmadan geçirirseniz iyi edersiniz!

• Mozart in the Jungle (Dizi)
• Do You Like Brahms? (Romantik Dizi)
• Immortal Beloved (Ölümsüz Sevgili / Film. Beethoven’ı ve onun ölümsüz sevgilisini anlatır.)
• Piano in The Forest (Anime)
• Your Lie in April (Anime)
• Amadeus (Film. Mozart’ı anlatır.)
• Pianist (Film)
• Shine (Film)
• Copying Beethoven (Beethoven’ı Anlamak. Film)
• Chopin: Desire for Love (Chopin: Aşka Arzu / Film)

Bunlar benim izlediğim filmler ve beğendiğim yapımlar değiller çoğu. Dediğim gibi bu iş için oldukça kısıtlı bir bütçe ayrılıyor film sektörüne. Bu sebepten olacaktır ki yapımlar kısa ve özensiz oluyor. Animeler ve romantik filmlerin amaçları farklı o sebeple Your Lie in April ya da Shine, Do You Like Brahms? gibi yapıtlar oldukça başarılılar. Fakat gel gelelim Copying Beethoven, Chopin: Desire for Love, Amadeus gibi yapıtlara. Öncelikle bilinmelidir ki bir besteciyi kitapla dahi anlatmak muazzam zordur ve yüzlerce, binlerce sayfa anlatmak gerekir. Aydın Büke’nin kitapları bu anlamda şahanedir. Her kitabı 400 sayfaya yakın kitaplardır ve detaylıdır. Filmde pekçok bilgi aynı anda yüklenemeyeceği ve filmin de 100 saat olamayacağı için çoğu detay atlanmış. Bu bağlamda doğal yanlışlar gibi duran bu hatalar doğal değiller. Belki de seri şeklinde film film yayınlanabilir ve konular güzelce aktarılabilir. Amadeus bu anlamda biraz daha iyi olsa da Salieri ve Mozart’ın ilişkisini neredeyse tamamen yanlış almıştır. Öncelikle Salieri ve Mozart’ın nasıl tanıştığına bakalım.

SALİERİ ve MOZART’IN İLK KARŞILAŞMALARI.

Filmde görüldüğü üzere bir kraliyet partisinde, Mozart orkestrasının başında değildir ve bir kadını kovalamaktadır. Rahatça anlaşılacağı üzere kadın ve Mozart duygusal yakınlaşma içerisindedir. Ancak yine görüleceği üzere Salieri etrafta gezinirken yere yığılmış nota kağıtları görür. Baktığında anlamsız ve saçma sapan olarak tanımladığı melodilerle karşılaşır. Sonrasında tüm dinleyicilerin şikayetlerini duyan Mozart koşa koşa orkestrasının başına gider. Salieri ise o saçma sapan melodileri yazan besteci ve dahi çocuğu ilk defa görür. Yine de Mozart ve Salieri’nin nasıl karşılaştığı tam bilinmese de kesinlikle böyle olmadığını biliyoruz. Yüksek ihtimalle bir konser sırasında ya da kraliyet oda müziği gecesinde iki besteci bir araya gelmişlerdi.

SALİERİ’NİN YAZDIĞI SANILAN FAKAT MOZART’IN OLAN BESTE: KARŞILAMA MARŞI.

Filmde görülür ki Salieri, Mozart’ın majesteleri ile görüşme yapacağı haberini alır almaz majestelerinin gözüne girebilmek adına bir marş yazmak ister. Salieri saray bestecisi olduğundan majestelerine ders de vermektedir bu sebeple eseri basit tutar. Majestelerine eseri sunan Salieri, majestelerinin harika bir tepkisiyle karşılaşır ve eseri majesteye çalıştırır. Mozart geldiğinde eser majesteleri tarafından icra edilmektedir. Mozart odaya bakar ve eser bittikten sonra selam verir. Ufak konuşmaların ardından majesteleri eserin partisyonunu Mozart’a vermek ister fakat Mozart zaten melodiyi ezberlediğini bu sebeple gerek olmadığını söyler. Bunun üzerine majesteleri çalmasını emreder. Mozart akıcı ve hatasız hatta sürekli aynı şeyleri yapmaktan sıkıldığı için biraz da eseri değiştirerek çalar. Majesteleri çok mutlu olsa da tahmin edileceği üzere Salieri durumdan hiç ama hiç memnun değildir ve Mozart’a düşmanlık beslemeye başlar. Çok genç yaşta rütbece düşük Mozart’ın kendi gibi birisiyle böylesine alay etmesini kendisine yediremez ve İsa’ya isyan eder. Bu türlü sebeplerdendir ki Salieri Mozart’a olan düşmanlığını yavaşça ortaya çıkarmaya başlar. İşin gerçeği elbette böyle değil, uzaktan yakından alakası yoktur. Bir kere çalınan eser Salieri’nin bile değil direkt Mozart’ın eseridir. Figaro’nun Düğünü adlı operasının ilk sahnesinin son bölümüdür. Eser ”Non più andrai” adıyla sunulur. Bu sebeple ilk olarak eserin Salieri’nin bile olmadığını ve Mozart ile majesteleri, Salieri arasında böyle bir buluşma geçmediğini bu sebeple Salieri’nin düşmanca tavrının bir dayanağının olmadığını rahatça söyleyebiliriz.

BORÇLAR ve DÜŞMANCA TAVIRLAR.

Salieri’nin ekibi içlerinde saray şeflerini de barındıran kadro da Mozart’tan nefret eder bu sebeple Mozart’ın yazdığı eserlerin partisyonlarını yırtarlar ve Mozart’ın işine engel olurlar. Salieri’nin yaptıklarını bilmeyen Mozart ona güveniyordur ve ondan borç para almayı dahi ister. İşin gerçeği elimizde kanıt olarak Salieri’nin Mozart’a oldukça fazla partisyonun bulunmasında yardım etmiş olduğu gerçeği vardır. Borç kısmı bir nebze doğrudur. Cidden Mozart büyük maddi sorunlar içerisindeydi ve Salieri’den borç almıştı elbette sonradan ödemek üzere alınan cüzi bir miktar.

İSİMSİZ SİPARİŞİN ASIL KAHRAMANI: SALİERİ! (değil)

Mozart’a gelen Requiem siparişinin Salieri olduğunu sanmamıza sebebiyet veren onlarca varsav vardır filmde. Bu elbette yanlıştır. Eseri sipariş eden ve Mozart’ın ölüm duasını yazmasına sebebiyet veren insan Mozart gibi bestecilerden sıkça parça alan ve sonrasında kendi bestesiymiş gibi insanlara yutturmaya çalışan bir dolandırıcıdır. Elbet alışan müzisyen ve insanlar ona inanmazlar fakat bu sipariş yine onlardan birisidir. Mozart da az çok bilse de paraya ihtiyacı olduğundan her şeyi yapardı o zamanlarda. Salieri’nin Mozart’ın hasta olduğunda Requiem’ini yazmasına yardım edip eseri tamamlaması da elbette yalandır. Mozart oldukça sayıda kendi el yazısında taslak bırakmış, bazı bölümleri tamamen tamamlamış, bazı bölümleri ise neredeyse hiç başlatmamıştı. Mesela Lacrimosa’da yalnızca 12-13 ölçü vardır yazılmış. Ayrıca Confutatis Meladictis adlı bölümün işeyişi muazzam verilse de yine yanlış işlenmiştir. Eserin orijinal el yazmalarında asla viyola, çello, kontrbas bölümleri bulunmaz. Keman da çok nadiren bulunur fakat filmde sanki hepsini Mozart bestelemiş gibi yansıtılmıştır. (Ayrıca Salieri’nin de yardım ettiği.)

SONUÇ

Filmler ve popüler kaynaklar çok tehlikelidir. Çok ama çok iyi araştırılmış ve üzerine bütçe ayrılmış kaynaklar değillerse asla inanılmamalı ve doğruluğunu 2 kere düşünmek gerekmektedir. Salieri ve Mozart konusunda da hayır Salieri ne Mozart’ı öldürdü ne onun işlerini sabote etti ne de son eserinde ona yardımcı oldu. Eseri tamamlayan da Mozart’ın öğrencisi Süssmayer’dı. Salieri ve Mozart oldukça tipik arkadaşlardı ve iyi geçiniyorlardı diyebiliriz.

BAĞLANTILAR.

İlgi Çekici Olabilecek Videolar.

• Mozart’ın Requiem’i Bestelerkenki Anları: https://youtu.be/dJ0AkP_BFhs
• Requiem’in Orijinal Hali: https://youtu.be/M_0wBTkkT7U

KAYNAKÇA.

• Aydın Büke: Mozart – Bir Yaşam Öyküsü.
• Amadeus.
• Mozart’ın Kadınları.
• Aydın Büke – İki Dahi Üç Opera.