Sanatçı Kimdir?
Sanatçı, çoğu sanat dalında eseri üreten kişiye denir. Müzikte ise bu durum biraz daha farklıdır. Örneğin Kubrick’in çektiği bir filmin aynısını çekmek yahut bir ressamın tablosunun röprodüksiyonunu yapmak ‘sanatçı’ sayılmak için yeterli bir sebep değilken müzik alanında bir bestekâr da yorumcu da sanatçı sayılır.
Bu durum pekâlâ ilginçtir fakat sorunun cevabı kelimenin kendisinde saklıdır. “Yorumcu” -ki bu piyanist, flütist, şancı yahut diğer bir enstrüman icracısı olabilir- isminden de anlaşıldığı üzere kendi yorumunu katmakla mükelleftir. Aksi takdirde herhangi bir eserin notasını bilgisayara çeşitli notasyon programları kullanarak aktardığınızda bilgisayar da müziği yazıldığı gibi çalacaktır. Ne hikmettir ki (!) şu ana kadar bilgisayarın “sanatçı” olduğunu iddia eden olmamıştır. O hâlde bir enstrümancıya sanatçı özelliği kazandıranın onun yorumu olduğu gibi başarısını belirleyen de yorumunun tutarlılığıdır.
Kurallar (Var Mı?)
Söz konusu sanat olunca çoğu insan keskin hatlardan ve objektif kurallardan bahsedilemeyeceğini söylese de yıllar içinde şekillenmiş bir gelenek vardır ve yapılan yorumların yahut temsillerin bu geleneğe dayandırılması gerekmektedir. Eser icra etmeden önce bestecisini tanımak, yaşadığı dönemi ve o dönemin müzikal üslubunu bilmek elzemdir. Örneğin Bach’ın bir eserini çalmadan önce kişinin Barok Dönem hakkında fikir sahibi olması, o dönemin müzik aletlerini bilmesi, çaldığı eserin formuna hakim olması gerekir. Bach’ın sıklıkla yazdığı bir form olan “füg” formu; -ki kelime anlamı kaçış demektir- kişinin kontrpuan ve armoni bilmeden eseri tam olarak anlayamayacağı bir formdur. Öte yandan yine akılda bulundurmalıdır ki o dönemde daha piyano icat edilmemiştir. Piyanonun atası diye tabir edilen “klavsenin” özelliklerini iyi tanımalı ve ona göre bir yorum yapmalıdır. Misal, klavsende sesler günümüz piyanolarındaki gibi uzamaz ve nüans yapılmasına da pek olanak tanımaz. Bunları bilmeden ağdalı, uzun pedallar olan romantik bir üslupla çalınmış Bach’ı Busoni Ekolü gibi birkaç ekol dışında -ki bu ekollerin çoğu artık terk edilmiştir- kimse kabul etmeyecektir. Tabii teknik kullanımı da çok önemlidir. Örneğin Rachmaninoff’un omuzdan yüklenerek çalınması gereken masif akorları karşısında Mozart’ta bilek ile çalınan çevik akorların tekniğini kullanmak sesin istenen gürlükte çıkmamasına neden olacağı için parçanın atmosferini zedeleyecektir.
Aslında buradaki kilit noktalardan biri de ikna ediciliktir. Yapılan yorumun sağlam temellere dayandırılması suretiyle eklenen her yenilik müzisyenin yaratıcılığını ortaya koyduğu ve sanatçı kişiliğini kazandığı alandır. Tarihte ilk seferde çok radikal de olsa kabul gören örnekler mevcuttur. Mesela Glenn Gould’un “finger tapping” tekniği yahut Cyprien Katsaris’in Chopin çalarken farklı sesleri ön plana çıkararak yakaladığı değişik melodi hatları…
Hatta kimileri için Bach çalarken pedal kullanmak bile başlı başına çok radikaldir fakat günümüzde bu artık aşılarak bir “kullanılmalı mı kullanılmamalı mı” sorunu olmaktan çıkmıştır. Ne kadar iyi bir eser bestelerseniz besteleyin eğer yorumcular onu doğru sunmazlarsa eserin başarısına ket vurulmuş olacaktır. Doğru ve güzel yorum kıstaslarından biri de kişinin kendini iyi tanımasıdır. “Yatkınlık” diye bahsettiğimiz ve kişinin kendini daha yakın hissettiği daha kolay bağ kurabildiği besteciler olduğu gibi yıldızının barışmadığı besteciler de olabilir. Bu noktada kişi kendi iyi yanlarını bilirse yorumunu da o kadar güçlendirebilir.
Büyük Sanatçılardan Büyük Yorumlar
Günümüzde adını duyurmuş büyük enstrüman sanatçılarının da başarısı yaptıkları “kendi içinde tutarlı” yorumlarda saklıdır. Onların çaldığı bir eseri dinlediğinizde her şey yerli yerinde gelir kulağınıza. Ne eksik kalan bir nokta vardır ne de fazlaca abartılarak süslenmiş kesitler. Müzik bir denge halindedir. İşte bu dengeyi sağlamak koşuluyla kendi bakış açısını katarak bestelere yeni bir soluk getirdiği için yorumcular aynı zamanda sanatçıdır.
Yararlı Bağlantılar:
Glenn Gould’un Goldberg Varaysonları Yorumu: https://www.youtube.com/watch?v=Cwas_7H5KUs
Ayrıca bu yazı da ilginizi çekebilir, “Bir Piyano Aşığı”: https://sanatyorum.com/muzik/bir-piyano-asigi/
Klasik müzik hayran ama diğer türlere de ılımlı. Yemek pişirmeyi sever fakat sadece tatlı yapar. Şiir tutkunudur lakin düz yazıyı yazar.